Rekultywacja

Pierwsze prace rekultywacyjne w Kopalni Turów rozpoczęto już w latach sześćdziesiątych XX wieku a ich rozwój i intensyfikacja przypadły na początek lat 90-tych. To dzięki planowej i etapowej rekultywacji (prowadzonej wraz z postępem robót górniczych) działalność Kopalni Turów nie wiąże się już z zajmowaniem terenów i przekształcaniem krajobrazu w skali charakterystycznej dla poprzednich lat eksploatacji. W 2006r. zakończono roboty górnicze na zwałowisku zewnętrznym, w ramach których na powierzchni 2175 ha zdeponowano około 1.470.000 tys. m3 nadkładu. Już dwa lata później - w 2008 roku - Kopalnia Turów zakończyła rekultywację zwałowiska w kierunku leśnym, nasadzając na jego powierzchni w sumie ok. 22 mln sztuk drzew. Teren zwałowiska przekazany został Lasom Państwowym sprawującym nad nimi zarząd z ramienia Skarbu Państwa. Aktualnie byłe zwałowisko zewnętrzne stanowi kompleks leśny o miąższości 245m, cenny dla gminy Bogatynia z uwagi na walory krajobrazowe, jak i tlenotwórcze. Byłe zwałowisko zewnętrzne doskonale komponuje się z górzystym otoczeniem Worka Żytawskiego wchodzącego w skład m.in. Pogórza Izerskiego. 

Fot. Zrekultywowane zbocze byłego zwałowiska zewnętrznego

W ramach rekultywacji technicznej na zwałowisku zewnętrznym wykonano prace ziemne polegające na formowaniu zbocza zwałowiska w układ skarp i półek. Kolejnym etapem było budowanie systemu odwodnienia powierzchniowego. Jego podstawowym zadaniem jest po dzień dzisiejszy pełnienie skutecznej bariery zapobiegającej występującym procesom erozyjnym poprzez odprowadzanie w sposób zorganizowany wód opadowych do odbiorników zewnętrznych. Poprzez włączenie do systemu odwodnienia zbiorników osadowo-retencyjnych uzyskano obok możliwości gromadzenia nadmiaru spływających w trakcie nawalnych opadów wód, możliwość znacznego ich oczyszczania z zawartych w nich zawiesin. Dzisiaj system odwodnienia powierzchniowego na terenie zwałowiska tworzą ziemne i umocnione rowy o łącznej długości ponad 200 tys. mb, 140 szt. zbiorników osadowo-retencyjnych o łącznej kubaturze niemal 450 tys. m3 oraz 12 tys. mb sprowadzeń wód.

Fot. Zbiornik osadnik na byłym zwałowisku zewnętrznym

Fot. Sprowadzenie – byłe zwałowisko zewnętrzne

Całość prac rekultywacyjnych na terenie zwałowiska zewnętrznego realizowana była w oparciu o biodynamiczną metodę zalesiania. Metoda ta była i jest po dzień dzisiejszy wdrażana na terenach szczególnie trudnych dla rekultywacji biologicznej. Opiera się ona na wprowadzaniu gatunków drzew i roślin zielnych o właściwościach wybitnie fitomelioracyjnych (asymilacja azotu poprzez bakterie symbiotyczne i duży opad łatwo mineralizującej się materii organicznej). Udział gatunków fitomelioracyjnych w tej metodzie nie jest mniejszy niż  30%. Są to głównie olsze czarna i szara. Udział pozostałych gatunków wprowadzonych drzew takich jak brzoza brodawkowata, dęby szypułkowy i czerwony, modrzew europejski lub klon jawor uzależniony był od lokalnych warunków siedliskowych. Niezwykle istotnym czynnikiem w tej metodzie jest udział roślinności zielnej a w szczególności łubinu trwałego dostarczającego tworzącemu się ekosystemowi znacznej ilości azotu oraz dodatkowej biomasy.

Po ponad pięćdziesięciu latach od rozpoczęcia prac rekultywacyjnych na terenie zwałowiska należy na ten teren patrzeć jak na integralną część całego ekosystemu. W miejscu tym swoje miejsce do życia znaleźli bardzo liczni reprezentanci zarówno świata roślin jak i zwierząt, w tym wiele gatunków rzadkich i chronionych. W trakcie prowadzonej przez przyrodników i leśników inwentaryzacji zwierzyny stwierdzono, że żyją tutaj między innymi: sarny, dziki, lisy, piżmaki, zające, borsuki, kuny, tchórze zwyczajne, łasice i gronostaje. Ptaki reprezentowane są przez wiele gatunków zarówno zalatujących jak i lęgowych oraz zimujących. Niektóre z nich, takie jak pustułka czy puszczyk, są zaliczane obecnie do gatunków coraz rzadziej występujących w Polsce. 

W miejscach wilgotnych spotkamy liczne płazy i gady, a pośród nich chronione rzekotki drzewne, kumaki nizinne, traszki górskie, ropuchy szare, jaszczurki żyworodne czy zaskrońce zwyczajne. Świat roślinny reprezentowany jest przez ponad sto gatunków roślin drzewiastych i zielnych. Część z nich została wprowadzona w trakcie prac rekultywacyjnych, większość jednak trafiła tu w drodze sukcesji naturalnej znajdując dogodne warunki do życia. Powstały ekosystem jest środowiskiem ciągle ewoluującym, ulegającym ciągłym zmianom i przeobrażeniom. Wraz z upływem czasu bioróżnorodność byłego zwałowiska będzie się zwiększać. Wprowadzone w trakcie prac rekultywacyjnych rośliny pionierskie poprzez swoje oddziaływanie na otaczające je środowisko już teraz torują drogę innym, bardziej wymagającym gatunkom. Świadczyć o tym może między innymi obserwowane zjawisko migracji zwierząt z przyległych terenów nieprzekształconych w wyniku eksploatacji górniczej i zasiedlanie przez nie terenów zrekultywowanych.

Fot. Fauna byłego zwałowiska zewnętrznego

Od 2006 r. prace górnicze a następnie rekultywacyjne prowadzone są wyłącznie na terenie zwałowiska wewnętrznego zlokalizowanego w obrębie wyrobiska. 

Plany rekultywacji obejmują również docelowe zagospodarowanie wyrobiska po zakończeniu eksploatacji złoża. Zgodnie z przyjętymi założeniami zostanie ono zrekultywowane w kierunku wodnym. Po 2044 r., kiedy planowane jest  zakończenie prac górniczych, rozpocznie się wypełnianie wyrobiska wodą. Funkcjami przyszłego sztucznego jeziora mogą być m.in.: rekreacja, sporty wodne, wędkarstwo, retencja nadmiaru wód fal wezbraniowych. Tereny położone powyżej lustra wody zbiornika oprócz leśnego kierunku ich zagospodarowania, mogą być częściowo zagospodarowane w inny sposób, poprzez budowę np. torów wyścigowych sportów motorowych, ośrodków sportów konnych, ośrodków rekreacyjnych, itp.